Hoe een verhaal de Arabische revolutie ontketende
Caro Sicking voor nonfiXe
Inmiddels kent zo’n beetje heel de wereld de naam van Mohammed Bouazizi, de Tunesische groenteverkoper die zichzelf in brand stak uit protest tegen de vernedering door de autoriteiten. Bouazizi, universitair opgeleid, verkocht groenten om het gezin van zijn moeder te onderhouden. Een vrouwelijke agente pakte zijn weegschaal af en gaf hem daarbij ook nog een klap in het gezicht. Toen Bouazizi zijn gelijk ging halen bij het gouvernement bleven de deuren voor hem gesloten, ogen en oren dicht voor de kleine man. Hij dreigde zichzelf in brand te steken als er niet naar hem geluisterd werd. En deed dat vervolgens. Hij overleed op 4 januari 2011 aan zijn verwondingen. Tien dagen later vluchtten dictator Zine Al-Abidine Ben Ali en zijn gehate tweede echtgenote Leila Trabelsi naar Saoedi Arabië, ettelijke miljoenen in hun koffers, terwijl in de rest van de Arabische wereld regiems op hun grondvesten schudden. Mohammed Bouazizi werd de held van de revolutie.
Barbertje moest hangen
De agente die hem geslagen zou hebben is Fayda Hamdi, inmiddels 47 jaar, ongehuwd en kinderloos. De enige vrouwelijke politie agent in Sidi Bouzid. Ze is op 28 december 2010 door Ben Ali gevangen gezet in Gafsa. De dictator wilde de volksopstand sussen door de dader te straffen. Fayda Hamdi zat bijna vier maanden vast. Toen pas kwam haar zaak voor. Op 19 april 2011 werd ze vrijgesproken. Ze heeft Mohammed Bouazizi niet geslagen.
Fayda Hamdi voelt zich zondebok. Haar positie, ongetrouwd, zonder kinderen en enige vrouw in het korps van negen agenten in een provinciestad, heeft haar die rol bezorgd.
Hamdi vertelt dat ze Mohammed Bouazizi met zijn groentekar aantrof op de taxistandplaats bij het station. Hij had geen vergunning om daar zijn waren te slijten. Ze sommeerde hem om weg te gaan. Hij schreeuwde en bedreigde haar. Er kwamen hulptroepen en ze hebben de weegschaal van Bouazizi afgepakt. ‘Ik deed gewoon mijn werk,’ zegt Fayda Hamdi. ‘En dat leidde tot de val van Ben Ali, en daarna opstanden in de hele regio.’
Daad van verzet of ongeluk?
Over de zelfmoord van Mohammed Bouazizi doen verschillende verhalen de ronde. Sommigen beweren dat hij dronken was en inderdaad met een jerrycan vol benzine liep te zwaaien. Maar de zelfverbranding was een ongeluk, zeggen deze stadsgenoten.
Zijn familie is inmiddels uit het stadje vertrokken. Druk van de media en aanhoudende geruchtenstromen die de heldenstatus van hun zoon en broer betwisten naast aantijgingen van zelfverrijking verhitten de steppelucht. Het graf van de verloren zoon ligt er eenzaam bij.
De duivel met de knoppen
De Franse krant La Liberation sprak in juni 2011 met Lamine al-Bouazizi, naamgenoot maar geen familie van de held van de revolutie. Deze vakbondsman vertelt hoe hij en geestverwanten al gedurende langere tijd zaten te spinnen op een juist moment om het regiem van Ben Ali omver te werpen.
De stakingen in de fosfaat mijnen van Gafsa, 2 jaar eerder, hadden volgens Lamine getoond dat de grond onder de voeten van de dictator aan het scheuren was. Wat nodig was, was een daad, een gebeurtenis, die als lont zou fungeren om het hele volk mee te krijgen. Die daad werd, al dan niet met opzet, gepleegd door Mohammed Bouazizi op het plein voor het gouvernementsgebouw van Sidi Bouzid. ‘Het verhaal was binnen een uur bedacht,’ zegt de vakbondsman tegen La Liberation. ‘We zeiden dat Mohammed universitair geschoold was, om alle werkloze academici – waarvan Tunesië er veel heeft – mee te krijgen. Om lager opgeleiden te bewegen, verzonnen we de klap in zijn gezicht door de vrouwelijke agent. In deze rurale en traditionele omgeving choqueert zoiets. Bovendien zijn de mensen bekend met onderdrukking door autoriteiten.’ Dan pakt hij met een brede glimlach zijn telefoon uit zijn zak. ‘Dit is de duivel,’ zegt hij. ‘Dit is ons wapen. Met een paar drukken op de knop verspreid je het gerucht.’ De oorveeg bleek het juiste ingrediënt. Na enkele uren demonstreerden 2000 mensen op het stadsplein. ‘Die dag begrepen we dat de angst van kamp was gewisseld. We zagen het in de ogen van de politie.’
De hoofdrol
Het resultaat is wat telt in de ogen van activisten zoals Lamine. Ben Ali is weg. Fayda Hamdi werkt weer bij de gemeente, binnen, in een kamer zonder ramen, verbaasd natrillend van de hoofdrol die ze kreeg in een menselijk drama dat een land bevrijdde. De hoofdrol in een verhaal dat de Arabische wereld voor altijd veranderd heeft. Hoe het afloopt? Of Tunesië zich tot een echte democratie ontwikkelt? Hoeveel doden en gewonden er nog moeten vallen in Egypte, Syrië, Libië, Bahrein, Jemen en de rest van het Midden Oosten? Dat zal mede afhangen van de verhalen die vandaag en morgen geschreven worden.
nonfiXe, 20 december 2011
Afbeelding: ‘Dégage’ was de kreet waarmee het Tunesische volk Ben Ali het land uit joeg en democratie eiste.
Bronmateriaal voor de roman ‘Asfour, over verraad’ door Caro Sicking.